Kako je Sava Kovačević postao najveći crnogorski junak

U borbama na Sutjesci zajedno sa Savom su poginuli njegov otac Blagoje, brat Janko i četrnaestogodišnji sinovac Dragan, koji je bio Savin kurir.

Savin rođeni brat Nikola je bio poznati revolucionar, a Nikolin sin Mitar takođe je proglašen za narodnog heroja.

Sava se rodio 1905. godine u selu Nudo kod Grahova, u Nikšiću, u zemljoradničkoj porodici koju su svi znali pod nadimkom Mizare.

Djetinjstvo, mladost i veći dio života proveo je u rodnom kraju. Osnovnu školu završio je u susjednom selu Zaslapu. Siromaštvo ga je spriječilo da nastavi školovanje, pa je počeo da se bavi poljoprivredom.

Prije rata radio je u preduzeću “Ombla” koje se bavilo sječom šuma, potom u rudniku “Trepča”, da bi na kraju završio u Beogradu u štampariji “Vremena” pa potom i na gradnji Savskog mosta.

Radio je na stvaranju legalne Radničko-seljačke stranke i bio jedan od njenih istaknutih predstavnika u Crnoj Gori. Zbog revolucionarnog rada hapšen je više puta i izvođen pred sud.

Nakon sloma države bio je jedan od ključnih organizatora Trinaestojulskog ustanka u Crnoj Gori.

Već u jesen 1941. godine postao je komandant Nikšićkog partizanskog odreda koji je munjevitom brzinom narastao na deset bataljona i koji se istakao ogromnim uspjesima u borbama sa italijanskim okupatorom, kojem je nanosio velike gubitke.

Tada je počeo da nastaje mit o Savi Kovačeviću, a pobjede nad četnicima Baje Stanišića u Župi Nikšićkoj aprila 1942. godine samo su još više tome doprinijele.

Prvi komandant Pete proleterske crnogorske udarne brigade, koja je dala ključni doprinos pobjedi NOVJ tokom Četvrte neprijateljske ofanzive-Bitke na Neretvi, postao je 12. juna te godine.

Brigada je najprije bila glavna zaštitnica u borbama na tromeđi Crne Gore, Bosne i Hercegovine, a potom je sa šireg prostora Zelengore štitila pohod grupe proleterskih brigada u zapadnu Bosnu i osiguravala zbjeg naroda i bolnicu.

U desetodnevnim borbama pod Savinom komandom, divizija se borila s neprijateljem koji je bio gotovo dvadeset puta brojniji, i učinila sve da spase ranjenike i izvrši druge zadatke. Činjeni su pokušaji da se nađe pogodna mogućnost za proboj.

U teškim borbama 11. i 12. juna na desnoj obali Sutjeske odbijeni su snažni udari neprijatelja, spašena je bolnica i napravljen pokušaj da se na lijevoj obali Sutjeske obrazuje mostobran.

Glavne snage 3. udarne divizije tog 13. juna pošle su u opšti napad na lijevoj obali Sutjeske. Divizija je uspjela da potisne neprijatelja, ali ne i da slomi njegov otpor na Košuru, padinama Ozrena, Lastve i Kazana. U najkritičnijem trenutku, Sava je odlučio da novim jurišem izvrši proboj.

S pratećom četom i grupom kurira izbio je u prvi streljački stroj, zapovijedio juriš, i pucajući iz puškomitraljeza, pošao napred. Sava Kovačević je pao je u jurišu, pokošen neprijateljevim rafalima.

Prema nekim mišljenjima, Sava je poginuo u proboju jer se ponašao kao borac, a ne kao komandant divizije. On kao komandant divizije nije smio biti u streljačkom stroju, već u pozadini. Stao je u prvi red i viknuo “Juriš!“, digao se naglo i prvi krenuo.

Sava Kovačević je proglašen narodnim herojem manje od mjesec dana nakon smrti, 6. jula 1943. godine, a odlikovan je i sovjetskim Ordenom Kutuzova.

Na mjestu na kome je junački pao na Krekovima iznad Doline heroja postavljeno je spomen-obilježje.

O herojstvu Save Kovačevića ispjevane su brojne pjesme koje su se prenosile i pjevale u svim partizanskim jedinicama širom Jugoslavije, tamo gdje se vodila partizanska borba i čuvala uspomena na njegovu herojsku smrt.

Većina njih se i danas prenosi s generacije na generaciju kao kolektivna svojina cijelog naroda. Jedna od najsnažnijih i najpoznatijih je “Što to huči Sutjeska?”

I epitaf, u stihovima narodne pjesme o slavnom komandantu, uklesan u mermeru, govori o velikoj i krvavoj bici Treće udarne divizije u njenom pokušaju proboja iz obruča:

“Od krajine do mora
zna ga zemlja sva
svud se slavom pročuo
komandant Sava.
Što to huči Sutjeska
krv pliva po njoj
divizija Savina
bije teški boj…”

Izvor: CdM